Zbliżają się „Andrzejki" i andrzejkowe wróżby.
Skąd
wzięła się tradycja Andrzejek? Andrzejki i ich tradycja wywodzą się
oczywiście od św. Andrzeja, który był uczniem Jana Chrzciciela, a następnie
Jezusa Chrystusa. Sam Święty nie od razu był kojarzony z wróżbami, przyczynili
się do tego Grecy. Warto przypomnieć, że św. Andrzej jest patronem Szkocji,
Rosji i Grecji. Pomimo tego, to właśnie w Polsce jego święto jest obchodzone w
sposób magiczny.
Późną jesienią po zakończeniu wszystkich
prac na roli, już od XVI wieku, na wsi rozpoczynała się pora kojarzenia
małżeństw. Następował okres zabaw i wróżb. Szczególną datą był
wieczór i noc z 29 na 30 listopada
- wigilia św. Andrzeja Apostoła i dzień imienin Patrona - 30 listopada.
Tradycja chrześcijańska obrała świętego Andrzeja za patrona rybaków, rzeźników,
górników i żeglarzy. Jest też orędownikiem zakochanych, wspomaga w problemach
małżeńskich i w wypraszaniu potomstwa.
Andrzejki, znane też jako: Jędrzejki lub Jędrzejówki, noc wróżb dziewczęcych dotyczących miłości i
małżeństwa, były traktowane z powagą. Często poprzedzano je postem i modlitwą
do św. Andrzeja.
Panny mające nadzieję, że dobra wróżba zapewni im szczęście, spotykały się
wspólnie wieczorem w Wigilię św. Andrzeja, w jednym z domów i podczas
wspólnego przędzenia lnu wróżyły. Wieczór zastrzeżony jako panieński nie
dopuszczał do udziału w spotkaniu, ani mężczyzn,
ani kobiet zamężnych. Wróżono zazwyczaj gromadnie dla każdej, żartując, śmiejąc
się, śpiewając i dzieląc się różnymi opowieściami, ale każda z panien wróżyła także
sobie indywidualnie, w samotności.
Znaczenie św. Andrzeja, jako patrona dziewcząt było podkreślane przysłowiami:
„Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja"
„Noc Andrzeja świętego - przyniesie nam narzeczonego"
„Andrzeju, Andrzeju dziewcząt dobrodzieju, łaskę swoją okaż, najmilszego pokaż".
W Polsce wróżby te odprawiane były przez dziewczęta na wydaniu już w XVI w.
Pamięć o tych zwyczajach przekazał kronikarz Marcin Bielski, który w jednej ze swych sztuk teatralnych napisał:
„Nalejcie
wosku na wodę, ujrzycie swoją przygodę.
Słychałam od swej macierze, że która mówi pacierze,
w wigiliją Jędrzeja Świętego, ujrzy oblubieńca swego".
Chłopcy, własny wieczór wróżb o
miłości i małżeństwie zwany „katarzynkami", mieli 24 listopada, w wigilię św. Katarzyny. Mówi o tym przysłowie; „W święto Katarzyny pod
poduszką są dziewczyny". Jednak na początku XX wieku zwyczaj urządzania
„katarzynek" poszedł w zapomnienie i od tej pory kobiety i mężczyźni łącznie
urządzają „ANDRZEJKI".
Obecnie tradycje andrzejkowe zmieniły swój charakter. Młodzież obojga płci,
dzieci i dorośli wspólnie bawią się na organizowanych tego wieczoru zabawach,
wykorzystując wiele z dawnych wróżb. Zwyczaje i wróżby związane z dniem św.
Andrzeja przetrwały do czasów nam współczesnych.
Do najpopularniejszych wróżb i zabaw w naszym środowisku należą:
Lanie wosku
Roztopiony wosk wlewa się przez dziurkę od klucza do miski z zimną wodą - wosk szybko zastyga, tworząc różnorodne kształty. Współuczestnicy usiłują wspólnie odgadnąć co też spotka „lejącą" wosk. Odlane figury mogą znaczyć np: serce - myślisz tylko o miłości; pies, kot - umiesz być dobrym przyjacielem; skała, góra, bryła - masz gwałtowną i wybuchowa naturę, marzysz o idealnym chłopaku; warzywa, owoce - jesteś bardzo łakoma; dom - kochasz rodzinne, domowe ognisko; anioł - będziesz szczęśliwa; gwiazda - będziesz miała powodzenie; książka - twój mąż będzie urzędnikiem lub uczonym.
Wróżenie z butów Wszyscy uczestnicy zabawy zdejmują prawego buta i ustawiają jeden przed drugim zaczynając od kąta, leżącego najdalej od drzwi. Osoba, której but pierwszy znajdzie się za drzwiami, w najbliższym czasie jako pierwsza wyjdzie za mąż
Wróżba z imionami - Na planszach w kształcie serc pisze się: na jednej imiona panien a imiona kawalerów na drugiej. Serca odwraca się tak, aby nikt wcześniej nie widział napisanych imion. Panny nakłuwają serce z imieniem kawalera, i odwrotnie - kawalerowie serce - z imieniem panny. Każda uczestnicząca we wróżbie osoba powinna zapamiętać imię na które trafiła, bo w przyszłości odegra ona ważną rolę w jej życiu.
Wróżba talerzami.
Pod trzema
talerzami umieszczano: obrączkę, różaniec,
pierścionek, czwarty talerz był pusty.
Po czym do pokoju wchodziła dziewczyna i wybierała jeden z talerzy. Jeśli pod talerzem znajdowała się obrączka -
czekał ją rychły ślub, jeśli był to różaniec - miała wybrać się do klasztoru, a
jeśli trafiła na pierścionek - miała zostać starą panną, zaś pusty talerz
oznaczał nowy rok bez zmian
matrymonialnych w jej życiu.
W noc andrzejkową dziewczęta wymiatały śmieci z domu i obserwowały, w którą stronę poniesie je wiatr - z tej strony przyjdzie ukochany.