Autor książki o Koźmicach - Andrzej Janowski przedstawia krótką historię naszej miejscowości.
Położenie geograficzne.
Koźmice Wielkie są wsią o rozproszonym charakterze zabudowy, o powierzchni 706 ha, liczą 2322 (2006rok) mieszkańców, osiedlonych w 686 domach.
Na zdjęciu powyżej: ostatni właściciel Koźmic Wielkich Frydolin Hoerner de Roitberg (1826-1890)
Leżą na Pogórzu Wielickim, na trzech wzniesieniach, w górnym biegu rzeki Wilgi, 20 kilometrów na południowy wschód od Krakowa, 6 kilometrów na południowy zachód od Wieliczki.
Pod względem podziału administracyjnego
wieś Koźmice Wielkie należy do gminy Wieliczka, powiatu wielickiego,
województwa małopolskiego, a pod względem podziału kościelnego do dekanatu
wielickiego, archidiecezji krakowskiej.
Fot. Droga do Myślenic we Wsi w roku 1932
Głównym traktem komunikacyjnym przebiegającym przez Koźmice jest droga prowadząca z Wieliczki, przez Sierczę na południe w kierunku Myślenic i dalej do Zakopanego.
Koźmice Wielkie są największym sołectwem gminy Wieliczka.
Wieś położona jest w strefie umiarkowanej klimatu podgórskiego nizin i kotlin, z wpływami umiarkowanie ciepłego klimatu z rejonu Pogórza Karpackiego. średnia temperatura roczna wynosi 7-8 stopni Celsjusza, okres wegetacji 200-215 dni, liczba dni z pokrywą śnieżną 56-84 dni.
Fot. Nagłówek mapy katastralnej Koźmic Wielkich z 1847 roku
Z dziejów wsi Koźmice Wielkie.
Nieliczne ślady pobytu człowieka na tym terenie zarejestrowano w postaci znalezisk powierzchniowych, a łączy się je z czasami prehistorycznymi.
Początki Koźmic Wielkich sięgają prawdopodobnie czasów przedpiastowskich.
Na terenie przysiółka Kopce archeolodzy zlokalizowali ślady człowieka, z końca IX i początku X wieku. Były to kopce ziemne (tzw. kurhany) o formach podłużnych.
Nazwa wsi jako de Cosmiz pojawia się w źródłach historycznych już w 1252 rokui pochodzi od imienia Kosma.
Na przestrzeni wieków ludność utrzymywała się z uprawy ziemi, drobnego rzemiosła, handlu, mieszkańcy Koźmic pracowali też w wielickiej kopalni, cegielni a także w krakowskich zakładach produkcyjnych. Spora część ludzi, głównie mężczyźni, w poszukiwaniu pracy i chleba emigrowali za granicę, głównie do Centralnego Ośrodka Przemysłowego (COP) w Ostrawie i do Stanów Zjednoczonych.
Fot. Na froncie I Wojny światowej, wśród żołnierzy mieszkaniec Bugaja Wojciech Batko, rok 1917
We wsi już od końca XVIII wieku rozwijało się szkolnictwo. W 1927 roku powstała nowa szkoła podstawowa, ludzie chętnie się uczyli, kształcili również swoje dzieci w szkołach zawodowych, średnich i na wyższych uczelniach
Mimo,
że w czasie II wojny światowej na
terenie Koźmic Wielkich nie prowadzono większych działań wojennych, to i tu ludność
cierpiała głód, mróz i choroby i prześladowania. Okupant stosował zasadę
zbiorowej odpowiedzialności zmuszał do wykonywania zarządzeń władz niemieckich,
organizował łapanki, zatrzymane osoby aresztowano, następnie wywożono do obozów
pracy, obozów koncentracyjnych i na roboty do Rzeszy.
Fot. Pracownicy urzędu gminy w 1945 roku : stoją Zofia Sumera, Zbigniew NN, siedzą:Zofia Gabryś, Janina Cygan, Helena Pirowska,Józef Michalik
Jednak mieszkańcy wsi nie poddali się, organizowali ruch oporu, tworzyli konspiracyjne organizacje, prowadzili walkę z najeźdźcą. 18 stycznia 1945 roku do Koźmic wkroczyło wojsko polskie i radzieckie, oczyszczając teren z okupujących wieś Niemców.
Po wojnie wieś z roku na rok zmieniała swoje oblicze. Ludność oprócz uprawy roli podejmowała pracę w zakładach gospodarki uspołecznionej.
W 1947 roku w Koźmicach Wielkich powstała Gminna Rada Narodowa, która w 1954 roku została przemianowana w Gromadzką Radę Narodową.
Fot. Pracownicy urzędu gminy w latach 50-tych XX wieku
Mieszkańcy,
oprócz pracy na roli, zatrudniali się w pobliskiej Wieliczce i w Krakowie,
spora część wykonywała pracę chałupniczą, dzięki zwiększającym się dochodom, ludzie
budowali nowe domy.
Fot. Pierwszy traktor marki URSUS zakupiony przez Kółko Rolnicze
W 1947 roku w Koźmicach zabłysło światło, we wsi pojawiły
się pierwsze odbiorniki radiowe. W 1957 roku po 11 latach przerwy, wznowiło swą
działalność Kółko Rolnicze, które później przekształciło się w Międzykółkową
Bazę Maszynową, a następnie w Spółdzielnię Kółek Rolniczych zrzeszającą Kółka sąsiednich
wiosek, dając zatrudnienie mieszkańcom gminy. We wsi wybudowano drogę asfaltową
do Wieliczki, uruchomiono linię PKS, wybudowano Dom Kultury, w którym znalazła
siedzibę Gromadzka Rada Narodowa,
Fot. Budynek Rady Narodowej - Dom Kultury w stanie pierwotnym przed przebudową, lata 70-te XX wieku.
Swoje pomieszczenia znalazły tu również biblioteka publiczna, kawiarnia i organizacje działające we wsi. Duża sala widowiskowa była miejscem różnego rodzaju imprez kulturalnych. W 2002 roku przeprowadzono remont budynku Domu Kultury. Obecnie mieszczą się w nim: Niepubliczny Ośrodek Zdrowia, przedszkole, biblioteka oraz sala gimnastyczna dla uczniów szkoły podstawowej, odbywają się tu także spotkania i przyjęcia weselne.
Swoje miejsce w historii wsi zapisały również, niestety dziś już nie istniejące, Ochotnicza Straż Pożarna, oraz Kasa Stelczyka, zastąpiona później przez Bank Spółdzielczy w Wieliczce
W latach 70. w sąsiedztwie Bazy Maszynowej został wybudowany stadion piłkarski, użytkowany przez młodzież zrzeszoną w Ludowym Zespole Sportowym „Wilga”.
1 stycznia 1976 roku władze wojewódzkie podjęły decyzje o likwidacji gminy Koźmice Wielkie i przyłączenie jej do Urzędu Miasta i Gminy w Wieliczce.
Sołtysami wsi w powojennej historii byli: Antoni Sitko, Franciszek Kaczor, Wojciech Kaczor, Zofia Dańda, Józef Zając, Władysław Półtorak. Obecnie sołtysem Koźmic Wielkich jest Józef Piątek.
W latach 80. mieszkańcy wsi postanowili wybudować kościół, i ustanowić własną parafię. Wielkim świętem był dla nich dzień 26 maja 1991 roku, w którym ksiądz kardynał Franciszek Macharski konsekrował w Koźmicach Wielkich kościół p.w. Trójcy świętej.
Również w latach 80. w Koźmicach Wielkich i sąsiadujących z nimi wioskach, dzięki staraniom Społecznego Komitetu Budowy Gazociągu i mieszkańców, po raz pierwszy zapłonął gaz, dzisiaj korzysta z niego ponad 1200 gospodarstw.
W grudniu 1996 roku w Koźmicach odbyła się uroczystość otwarcia wodociągu.
W latach 1997/1998, z pomocą Urzędu Miasta i Gminy w Wieliczce oraz przy udziale mieszkańców, w części wsi zostały wybudowane przydomowe oczyszczalnie ścieków.
W roku 1999 stara ręczna centrala telefoniczna, mieszcząca się w budynku poczty na Bugaju, została zmieniona na automatyczną. Napowietrzną linię telefoniczną zastąpiono światłowodową.
Pierwszego września 2000 roku, po ośmiu latach budowy, młodzież południowej części gminy rozpoczęła naukę w nowo wybudowanym budynku gimnazjum. Podczas wakacji tegoż roku wyremontowano również 70. letni budynek szkoły podstawowej.
We wsi od lat działa Koło Gospodyń Wiejskich i Ludowy Zespół Sportowy „Wilga”.
Czynny udział w życiu wioski biorą również najmłodsi jej mieszkańcy, uczęszczający do przedszkola, które od 1981 roku mieści się w budynku dawnego Domu Kultury.
Na terenie wsi kilku rolników prowadzi swoje gospodarstwa rolne.
19 stycznia 2003 roku na zebraniu wiejskim wybrano nowego sołtysa Koźmic oraz nową radę sołecką. Władysława Półtoraka, pełniącego przez trzy kadencje funkcję sołtysa, zastąpił nowy gospodarz, Józef Piątek, który funkcję tę pełni do dnia dzisiejszego.